مزاج شناسی3/1 

مفاهیم بنیادین مزاج شناسی

مزاج غذاها

غذای انسان منحصر در خوردنی ها و نوشیدنی ها نیست:

الف: غذاهای دیداری: هر منظره ای که می بینیم دارای طبعی است و اثری متفاوت بر روی انسان می گذارد. دیدن بعضی صحنه ها انسان را دچار گرما و هیجان و شور می کند و بعضی صحنه ها، سردی و افسردگی و پژمردگی را به دنبال دارند.

ازجمله این موارد، تاثیرات واضح و شناخته شده رنگ هاست.

آبی و سبز، رنگهای متعادل( با گرایش بیشتر سبز به گرما و گرایش بیشتر آبی به سمت سرما)؛ زرد و قرمز، رنگهای گرم؛ و سفید و سیاه، رنگهای سرد هستند.

مثلا رنگ قرمز، طبعی گرم و مرطوب دارد و جالب اینجاست که خوردن بسیاری از گیاهان قرمز رنگ(عنّاب، انار، زرشک، زعفران و ...) در پاکی خون اثرگذار بوده و باعث ساخته شدن خون جدید می شود.(خون در اخلاط انسانی معادل هوا در ارکان است و طبعی گرم و تر دارد.) نکته جالب تر این که حتّی دیدن رنگ های قرمز هم در خونسازی موثر است.

مبحث رنگ شناسی در علوم جدید نیز پذیرفته شده در تدابیر درمانی مورد استفاده قرار می گیرد.

ب: غذاهای شنیداری:تمام اصواتی که انسان می شنود، دارای اثر بر روی مزاج او هستند. شنیدن تنها چند کلمه عاشقانه وجود انسان را مملو از گرما می کند و شنیدن جملات حاکی از تنفّر، او را سرد و کسل می کند. مجموعه کلمات محبّت آمیز و امیدآفرین، انسان را گرم می کنند و فحش ها و ناسزاها، او را به سردی می کشانند.

ج: غذاهای استشمامی:بوهای لطیف، سوزاننده، شیرین و اکثر بوهای خوش، طبع گرمی دارند امّا بوی عفونت، نا، کپک، ترشا و برخی از بوهای خوش( مثل بوی کافور) طبع سردی دارند. به همین نسبت هم این بوها روی انسان و بیماری های او تاثیرگزارند. مثلا کسی که در یک روز گرم تابستانی در یک واگن شلوغ مترو درحال عرق ریختن است، با استشمام بوی تند عطر یک همشهری دچار کلافگی می شود امّا همین بو در یک روز سرد زمستانی موجب آرامش و نشاط است. یکی از راه های مهم درمان افسردگی(که ناشی از سردی است) توصیه به بیمار برای استعمال بوهای خوش و گرم است.

د: غذاهای رفتاری:رفتارها ناشی از پندار انسانند، وهر پنداری نشأت گرفته از گرمی و یا سردی روان است. معمولا انسان گرم مزاج دارای پنداری مثبت و اندیشه های کارساز و روحی مقاوم و پابرجاست و انسان سرد مزاج دارای پنداری منفی و روحیه ای ضعیف و مأیوس است که موجبات تزلزل در کار و تلاش را فراهم می نماید.

کبر، حسد، حرص و آز و کینه و بخل، جلوه هایی از پندارهای سرد؛ و تواضع، مهر، بخشش، سخاوت و همنوع دوستی جلوه هایی از پندار گرم هستند. جالب اینجاست که مثلا بخل و ترس که رفتارهای سرد هستند، معمولا با هم و در یک انسان دیده می شوند و شجاعت و سخاوت، با هم.

هـ: غذاهای لمسی:پشم، با تماس با پوست انسان، طبع او را گرم می کند و پنبه، خنک. شب ادراری یک بیماری ناشی از سردی کمر است، بسیاری از کودکان اگر شبها روی تشک پشمی بخوابند کمتر دچار این مشکل می شوند درحالی که اگر روی تشک پنبه ای بخوابند، مشکلشان تشدید می شود.

سایر چیزهایی که با بدن ما در تماسند هم دارای مزاج خاص خود هستند و با بدن ما تعامل می کنند. تعامل یک لباس نخی طبیعی با بدن ما، یک تعامل سازنده است اما الیاف مصنوعی، هیچ گاه از سر سازگاری با بدن ما درنخواهند آمد و زمینه را برای خیلی از بیماری ها فراهم می کنند.

و: خوردنی ها و نوشیدنی ها:مزه های گرم، به ترتیب(از قوی به ضعیف) عبارتند از تندی، تلخی، شوری و شیرینی که این مزه آخر به تعادل بسیار نزدیک است. تـرتیب مزه های سرد نیز گس، قابض، ترش و بی مزه است. چربی مزه ای متعادل است

شیرین :گرم و تر.

تلخی، شوری و تندی:گرم وخشک.

ترشی:سرد وخشک.

بی مزه و گس:سرد و تر.

تذکّر بسیار مهم

خواصی که برای عناصر چهارگانه و مزاج های حاصله از ترکیب آنها ذکر شد؛ در حالت طبیعی مورد انتظارند امّا در صورت غلبه رکن پنجم یعنی رکن یا عنصر معنوی بر آنها، هر رفتار خرق عادتی ممکن است مشاهده شود.( شفای بیمار با خوردن تربت حضرت سیدالشّهداء علیه السّلام، آثار درمانی آب نیسان، بَرد و سلام شدن آتش بر حضرت ابراهیم علیه السّلام، ...)

این مفهوم از اختصاصات طبّ اسلامی نسبت به طبّ سنّتی است که مفاهیم مزاج شناسی را بسیار وسیع و گسترده و قضاوت در مورد آنها را دقیق و موشکافانه می سازد.

برای مثال، یک بحث برجسته در طبّ اسلامی، مفهوم غذای حلال و طیّب، در برابر غذای حرام و شبهه ناک و خبیث است که تمام مفاهیم تغذیه ای را تحت تاثیر خود قرار می دهد و انواع تغییرات و تفاوت های مزاجی را در افراد باعث می شود.

 درواقع، از دیدگاه طب اسلامی، مزاج، بر آیند اثر مجموعه عناصر و ارکان مادی و معنوی در یک موجود است. برای مثال طبع غذایی که توسط یک انسان صالح و با مواد اولیه طیب و حلال تولید می شود و خلطی که از آن در بدن به وجود می آید، در شرایطی کاملا مساوی، با طبع و خلط حاصله از غذایی که توسط یک شخص ناصالح و از مواد اولیه غیر طیب و غیرحلال تولید می شود، حتما و حتما متفاوت است.

به جهت گستردگی این بحث، تنها به این تذکر بسنده می کنیم امّا تاکید می کنیم که طبابت صحیح و مؤثر، بدون احاطه بر این مفاهیم، ابتر خواهد ماند و لذاست که نیاز واقعی بشر، حکمت است نه طب.

1-   shiateb.com

2-   -  قانون ابن سینا.

3-    سلامتی و مکاتب مختلف پزشکی؛ دکتر محسن ناصری.

4-    یادداشت ها و جزوات دوره آموزشی موسّسه تحقیقات حجامت ایران

5-   TIM.IR

6-   HAKIMABBAS.IR 

7-   TABIB-KHORASAN.IR

8-   RAVAZADEH.COM

9-   8- برخی مصاحبه ها و تالیفات دکتر انوشیروانی، دکتر افراسیابیان و دکتر کردافشار.

10- سخنرانی های مزاج شناسی استاد خیراندیش.

11-  تغذیه در طب ایرانی،اسلامی؛ دکتر غلامرضا کردافشاری؛ انتشارات نسل نیکان، چاپ سی و دوّم.

12- tandorostan.org